“Ở đây sương khói mờ nhân ảnh ai biết tình ai có đậm đà” là 2 câu cuối trong bài thơ Đây thôn Vĩ Dạ của nhà thơ Hàn Mạc Tử. Tiêu đề bài thơ có nơi ghi là Đây thôn Vĩ Giạ, hay Ở đây thôn Vĩ Giạ. Bài thơ đã được nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu phổ nhạc thành bài hát cùng tên.
Ở đây sương khói mờ nhân ảnh ai biết tình ai có đậm đà – Đây thôn Vĩ Dạ – Hàn Mặc Tử
Sao anh không về chơi thôn Vĩ
Nhìn nắng hàng cau, nắng mới lên
Vườn ai mướt quá, xanh như ngọc
Lá trúc che ngang mặt chữ điền.
Gió theo lối gió, mây đường mây
Dòng nước buồn thiu, hoa bắp lay
Thuyền ai đậu bến sông trăng đó
Có chở trăng về kịp tối nay?
Mơ khách đường xa, khách đường xa
Áo em trắng quá nhìn không ra
Ở đây sương khói mờ nhân ảnh
Ai biết tình ai có đậm đà?
HÀN MẶC TỬ
Ở đây sương khói mờ nhân ảnh ai biết tình ai có đậm đà – Đây thôn Vĩ Dạ
Lời bình của ĐỖ TRỌNG KHƠI
Bài thơ “Đây thôn Vĩ Dạ” mang kết cấu một dạng thức không gian, thời gian với sự chuyển động nhiều khác biệt và không đồng điệu. Về thời gian đó là sự chuyển động của một ngày, từ sáng tới chiều đúng chu trình. Về không gian thì hình dạng thơ luôn tạo ra những quãng nhảy lớn, đột ngột.
Hình sắc thiên nhiên ngay ở những câu thơ mở bài là cảnh một buổi sáng hiện ra rất đẹp, một vẻ đẹp thơ mộng, tĩnh lặng, yên bình:
Sao anh không về chơi thôn Vĩ
Nhìn nắng hàng cau nắng mới lên
Vườn ai mướt quá xanh như ngọc
Lá trúc che ngang mặt chữ điền…
Cảnh ấy là khung cảnh thôn quê cụ thể, gần gũi, không có gì xa lạ. Nhưng sang khổ 2, sự khác biệt đã đột ngột xảy ra. Cũng là hình ảnh dòng nước – bến sông mà cách biệt với nhau, dường như cảnh sự này đã được ém giấu tiếp dẫn kín đáo từ hình ảnh “vườn ai mướt quá xanh như ngọc”, đây chính là điểm khởi đầu cho những “thi ảnh” tiếp theo được hiện ra với hình sắc vừa tiêu sơ, xa vời mà lộng lẫy: “Gió theo lối gió, mây đường mây/ Dòng nước buồn thiu, hoa bắp lay/ Thuyền ai đậu bến sông trăng đó/ Có chở trăng về kịp tối nay?”.
Ở đây sương khói mờ nhân ảnh ai biết tình ai có đậm đà – Đây thôn Vĩ Dạ – Hàn Mặc Tử
Khởi đầu từ những gì gần gũi thôn quê, đến “Thuyền ai đậu bến sông trăng đó” nét họa đã là cảnh thiên giới xa xôi, khó hội gặp nơi bến sông quê với “dòng nước buồn thiu, hoa bắp lay”… Câu hỏi như một lời cảm thán “có chở trăng về” đầy xa vắng, vì thế mới bất chợt cất lên.
Kết bài, hình sắc thiên nhiên nơi thôn Vĩ mang buổi chiều êm đềm, bình dị trong sương khói, ảo mờ dần trở lại: “Mơ khách đường xa khách đường xa/ Áo em trắng quá nhìn không ra/ Ở đây sương khói mờ nhân ảnh/ Ai biết tình ai có đậm đà?”.
Vẻ thiên nhiên thì phát triển từ nét đẹp trong sáng, ngời tỏ “vườn ai mướt quá xanh như ngọc”, tới vẻ “ở đây sương khói mờ nhân ảnh” mờ ảo, nhòe lẫn; và về hình ảnh con người, chủ thể của cảm xúc, thì từ một gương mặt vạm vỡ, vuông vức rõ nét, giàu nam tính “lá trúc che ngang mặt chữ điền”, đến kết cục “áo em trắng quá nhìn không ra”, cũng đã có điểm cách bức, ngậm ngùi, hư ảo.
Ở đây sương khói mờ nhân ảnh ai biết tình ai có đậm đà – Đây thôn Vĩ Dạ – Hàn Mặc Tử
Cảnh sắc không gian một thôn trang cụ thể, là thôn Vĩ qua câu chuyện tình yêu thơ mộng, đẹp đẽ nhưng còn nhiều cách trở, xa vợi, hư ảo khói sương, với những nét vẽ khi cận cảnh, lúc viễn cảnh, khi sáng rõ, lúc nhòe mờ chính là cách mà người thi sĩ tự bộc lộ, trần tình về câu chuyện tình yêu, cảnh sống cuộc đời mình say đắm và tinh vi huyền diệu.
Không gian trong “Đây thôn Vĩ Dạ” mở đầu là một buổi sáng, với: “Nhìn nắng hàng cau nắng mới lên…”, kết thúc là buổi chiều: “Ở đây sương khói mờ nhân ảnh”. Cái chu trình vận động của không gian, thời gian rõ là một chu trình vận động của một ngày cụ thể. Như trên đã trình bày, không có gì khác biệt về nhịp điệu thời gian.
Nhưng về hình sắc, nhịp chuyển không gian thì lại mang khả năng gây đột biến, ngắt quãng, tạo ra sự cách biệt, thật khó định dạng, định lượng. Qua những miếng ghép thiên nhiên đó cho thấy ẩn chứa điều cách biệt, soi xét kỹ lại thấy một trật tự không gian-thời gian vẫn song hành hợp lô-gích trong sự vận động gắn kết hữu cơ của một cơ thể thiên nhiên nơi thôn Vĩ.
Ở đây sương khói mờ nhân ảnh ai biết tình ai có đậm đà – Đây thôn Vĩ Dạ – Hàn Mặc Tử
Điều khác biệt ở hình sắc thơ này xuất sinh bởi “biệt nhãn” từ dự cảm một cuộc tình còn đấy sự cách biệt, khác biệt khó đồng điệu, đồng hiện, khó cùng nhau tới buổi viên thành. Một dạng thức không gian vũ trụ trong không gian nghệ thuật thơ ca.
Thơ hiện đại ngày nay có trường phái “nghệ thuật sắp đặt”. Với “Đây thôn Vĩ Dạ”, Hàn Mặc Tử đã cho thấy một nghệ thuật sắp đặt không gian đầy biến ảo. Và đây thêm một minh chứng về điểm đặc biệt riêng biệt vượt thời gian của thiên tài thơ Hàn Mặc Tử.
